Theo sách "Phong tục thờ cúng của người Việt" của tác giả Song Mai và Quỳnh Trang do Nhà xuất bản Văn hoá - Thông tin phát hành, các gia đình Việt Nam đều chuẩn bị lễ tiễn ông Công ông Táo vào dịp Táo quân về chầu trời (23 tháng Chạp).

Trong văn hóa dân gian, Táo quân là người cai quản chuyện trong nhà, có nhiệm vụ bẩm báo với Ngọc Hoàng về những gì gia đình đạt được trong năm. Từ báo cáo đó, Ngọc Hoàng sẽ có quyết định thưởng hoặc phạt khác nhau cho các gia đình.

Xuất phát từ ý nghĩa trên, lễ cúng tiễn ông Công ông Táo rất được coi trọng. Từ giờ cúng, vị trí đặt lễ trong nhà hay lau dọn bàn thờ sau lễ đều được thực hiện theo các quy tắc cụ thể, nghiêm ngặt.

Năm nay, ngày 23 tháng Chạp nhằm vào ngày 14/1 dương lịch. Lễ cúng tiễn thường được thực hiện vào khung giờ giữa buổi sáng đến trưa. Tuy nhiên, tùy thuộc vào điều kiện và công việc, gia chủ có thể cúng sớm hơn, nhưng không được để sau 23h ngày 23 Tết.

Dân gian cho rằng khung giờ Ngọ (11-13h) là khoảng thời gian các ông Táo tụ họp để cùng nhau cưỡi cá chép về trời, bẩm báo chuyện trong năm, vì thế đây là thời gian thích hợp để cúng tiễn.

Theo lịch vạn niên, năm nay, các ngày đẹp để thực hiện nghi lễ này gồm 17, 18, 20 và 23 tháng Chạp.

Các khung giờ đẹp để thực hiện cúng tiễn vào ngày 23/12 âm lịch gồm giờ Thìn (7-9h), Tỵ (9-11h), nên thực hiện trước 12h trưa. Đặc biệt, trong ngày Táo quân năm 2023, giờ Thìn là giờ Tốc hỷ, thích hợp nhất để tiến hành lễ cúng đưa Táo quân về trời.

Hiện tại, chưa có tài liệu nào nói rõ về vị trí chính xác đặt mâm cúng tiễn ông Công ông Táo. Trên thực tế, ở mỗi địa phương và tùy từng gia đình, mâm cúng được đặt ở các vị trí khác nhau, thường là dưới bếp hoặc trên bàn thờ tổ tiên.

Theo giáo sư Trần Ngọc Thêm trong cuốn Cơ sở Văn hóa Việt Nam do Nhà Xuất bản Giáo dục ấn hành năm 1999, mối quan hệ giữa Thổ Công và ông bà tổ tiên trong gia đình rất thú vị.

"Thổ Công định đoạt phúc họa cho cả nhà nên là vị thần quan trọng nhất, nhưng ông bà sinh ra ta nên được tôn kính nhất. Để không làm mất lòng ai, người Việt Nam xếp cho tổ tiên ngự tại cái bàn thờ tôn kính nhất ở gian giữa, còn Thổ Công thì ở gian bên trái (theo ngũ hành, bên trái - phương Đông là nơi quan trọng thứ hai sau trung tâm)".

Truyền thống phổ biến nhất, dựa vào quan niệm ông Táo là người cai quản việc bếp núc, mâm cúng ông Táo được đặt ở dưới bếp. Còn mâm cúng ông Công - vị thần trông coi nhà cửa, đất đai - được đặt tại bàn thờ tổ tiên.

Chuyên gia phong thủy Phạm Cương và Mai Văn Sinh cho rằng: "Trong lễ cúng ông Công ông Táo, nếu nhà bạn có bàn thờ Táo quân thì nên đặt mâm cúng ở vị trí này".

Tuy từng địa phương, bàn thờ Táo quân được định vị khác nhau. Có nơi kê cạnh bàn thờ tổ tiên, có nơi đặt trong bếp hay vách giữa phía sau nhà. Tuy nhiên, dù vị trí nào, đó đều là nơi trang trọng, linh thiêng.

"Nói tới ông Táo - vua Bếp, cũng là nói tới lửa. Về thời cổ, lửa và nước là phương tiện tẩy sạch, thanh khiết hóa. Một bà hai ông đâm đầu vào lửa là hình ảnh đầu tiên của 'nghi lễ thanh khiết'", trích Phong tục thờ cúng của người Việt của tác giả Song Mai và Quỳnh Trang do Nhà xuất bản Văn hoá - Thông tin phát hành.